چگونه کالای ایرانی در نفت سربلند میشود؟

چگونه کالای ایرانی در نفت سربلند میشود؟

رونق کالای ایرانی در صنعت نفت را از چند منظر مهم و قابل بحث است. یکی از مهمترین اين موارد كه البته نقش پررنگ نهاد حاكميتي در نفت يعني وزارت نفت را ميطلبد، مسئله توسعه فناوری و بومی سازی فناوری های مورد نیاز صنعت نفت است. بعبارت دقيقتر، تلاش جهت توسعه‌ي فناور-محور صنعت نفت با بهره‌گیری از توان داخل است. وزارت نفت به عنوان سياست‌گذار و تبيين كننده سياست هاي كلان در مديريت صنعت نفت، در بسیاری از پروژه‌ها خریدار کالا نیست بلکه در موارد مورد نیاز درخواست خود را برای ساخت یا توسعه تاسیسات به صورت بسته، عنوان و مشخص می‌کند چه تجهیزاتی را باید از داخل خریداری کنند. لذا بيش و پيش از آنكه نياز به يك كالاي مشخص در نفت باشد، به يك بستر فناورانه نياز است تا با مديريت اركان اصلي فناوري (سخت-افزار، نرم افزار، مغز افزار و سازمان افزار) نيازهاي فناورانه نفت اعم از تولید و ساخت کالا، ارائه نرم افزارهای مرتبط، ساختارسازی و رشد دانش مرتبط با فناوريها مرتفع شود. از اين رو مدیریت "توسعه فناوری" مهمتر از ساخت داخل است.

يك تجربه موفق ساليان گذشته با اين نوع نگاه، تولد و رشد شركت مپنا بود. هدف از تاسیس شرکت مپنا از روز نخست، تنها رفع يك يا چند قلم كالاي كوچك نفتي نبود بلكه مدیریت ساخت نیروگاه و ارتباط بخش‌های مختلف نیروگاهی بود. این شرکت هم اکنون هم توان مديريت بر ساخت نيروگاه ها را بدست آورده و هم در زمینه تولید داخلی و ساخت برخی از مهمترین اقلام و کالاهای صنعت نفت توفيقات قابل قبولي داشته است.

مسئله مهم دیگر تلاش جهت حضور شرکتهای ایرانی در کنسرسیوم های فنی و همکاری با یکدیگر در قالب پروژه های بزرگ صنعتی است. مسئله ای که شرکتهای بزرگ بین المللی بیش از آنکه با فناوری شناخته شوند با قدرت مدیریت بر پروژه های کلان و مگا پروژه ها شناخته میشوند. امروزه توانمندی فنی، تجربی و مدیریتی پیمانکاران و تولیدکنندگان داخلی در مقایسه با ۲۰ سال گذشته پیشرفت‌های قابل توجهی داشته است که با حمایت مناسب و الزام به رعایت استانداردهای کیفی قادر به رقابت با رقبای بین‌المللی خواهند بود. امروز برخی از شرکتهایی ایرانی فعال در صنعت نفت نه فقط در ساخت تجهیزات صنعت نفت و نیرو که در مدیریت پروژه های کلان و مگا پروژه ها تجارب ارزشمندی پیدا کرده اند. همچنین تلاش برای معرفی شرکتهای بزرگ اکتشاف و تولید (E&P) و سپردن پروژه های توسعه صنعت نفت به آنها از جمله اقدامات مهم جهت پیشرفت شرکتهای ایرانی است.

بحث مهم دیگر فراهم سازی شرایط جهت تولید دانش و بهبود فرایند تحقیق و پژوهش در بدنه پژوهشی مرتبط با صنعت نفت است. بدون تردید چنانچه در زمینه تولید دانش و گسترش واحدهای تحقیق و توسعه اقدام موثری انجام نشود و صنعت نفت تنها به امید دریافت دانش فنی از کشورهای خارجی باشد، با دو مشکل نبود همکاری یا کمبود توان مهندسی لازم برای فهم دانش و انتقال اطلاعات اولیه به مهندسی تفصیلی روبه‌رو خواهد شد. از این منظر، نقش پژوهشگاه صنعت نفت به عنوان یکی از مهمترین مراکز پژوهشی موثر در صنعت نفت و کشور میتواند گامهای موثری در جهت تولید و توسعه دانش و به تبع آن، تولید و توسعه فناوری های مورد نیاز صنعت نفت بردارد.

نکته دیگر برای بهبود شرایط کالای ایرانی و حمایت از ساخت داخل، شناسایی موانع تولید است. استفاده از ساخت داخل با شعار و دستور و ممانعت کامل از واردات انجام نمی‌شود؛ باید موانع تولید شناسایی شود و متولیان دولتی متوجه شوند که تولیدکنندگان با چه مشکلاتی روبه‌رو هستند.یکی از راه‌های حل مشکلات صنعت اصلاح قوانین است، در این حالت تولیدکننده‌ها شیوه‌های ارزان و با کیفیت را پیدا می‌کنند و استفاده از کالاهای داخلی در صنعت رشد می‌یابد.

عمده گلایه تولیدکنندگان تجهیزات در این باره آنست که امکان جایگزینی محصولات ساخت داخل به جای تجهیزات خارجی کاری سخت است، این در حالی است که خواست پیشین همه مسئولان استفاده از تولید داخلی است. البته ریسک کار بسیار بالاست و باید افزون بر بالا بردن قدرت ریسک‌پذیری در صنعت، بیمه کردن تجهیزات، ضمانت سپردن برای کارکرد مطلوب و سرانجام مسئولیت‌پذیری است. یکی از راه‌ها برای تسهیل فرآیند جایگزینی استفاده از ساخت داخل این است که تولیدکنندگان تجهیزات مشابه با هم همکاری کرده و با سازماندهی ساخت داخل در قالب یک دفتر مهندسی واحد با وارد فاز قرارداد شوند.

نکته دیگر توجه به اصل مهم سرمایه گذاری خصوصا تلاش جهت احیای سرمایه گذاری خارجی در صنعت نفت برای هر نوع پیشرفت و توسعه است. نفت صنعتی است با درآمدهای بالا، اما این ارزش‌آفرینی به سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در فرآیند توسعه، تولید و نگهداشت آن نیاز دارد.حفظ و استمرار شرایط موجود نیز اهمیت بالایی دارد و سالانه حجم قابل توجهی از توان مالی و فنی صنعت نفت به این مقوله معطوف می‌شود.

بنابر بند ۱۴ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی از سوی رهبر انقلاب «افزایش ذخایر راهبردی نفت و گاز کشور به منظور اثرگذاری در بازار جهانی نفت و گاز و تأکید بر حفظ و توسعه ظرفیت‌های تولید نفت و گاز، به‌ویژه در میادین مشترک» از جمله سیاست های لازم الاجرا در صنعت نفت است. در قانون برنامه ششم توسعه تصویب شده است که تولید نفت در پایان برنامه به روزانه ۴ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه برسد. این به آن معناست که باید افزون بر جلوگیری از یک میلیون بشکه افت تولید، یک میلیون نیز به ظرفیت تولید اضافه شود و برای رسیدن به این اهداف، در برنامه ششم توسعه نیاز به ۲۰۰ میلیارد دلار پیش‌بینی شده است که از این میزان ۱۳۰ میلیارد دلار باید در بخش بالادستی صنعت نفت سرمایه‌گذاری شود. افزایش ضریب بازیافت نفت موضوعی حیاتی بوده و برای تحقق این مهم افزون بر سرمایه، به فناوری هم نیاز داریم. نکته مهم آنکه ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه را نمی‌توان از بازار داخلی تامین کرد و چنین ظرفیتی وجود ندارد، گرچه تامین سرمایه تاجایی که می‌شود باید از منابع داخل استفاده کرد.

نکته نهایی آنکه سه مقوله کیفیت، قیمت و زمان سه اصل اساسی در رقابت محصولات داخلی با محصولات خارجی است و از این رو، چنانچه شرکت‌های داخلی می خواهند در سطح منطقه قدرت رقابت داشته باشند باید کیفیت محصولات سطح داخل را ارتقا داده و در مسابقه کیفیت با کالاهای مشابه خارجی و حتی منطقه امکان رقابت قابل قبولی داشته باشند. حمایت از کالای ایرانی تنها در جلوگیری از واردات کالاهای خارجی خلاصه نمی‌شود، بلکه برنامه‌ها و سیاست‌ها باید در جهتی باشد که مردم روز به روز نسبت به کالاهای ساخت داخل تمایل بیشتری نشان دهند. شوق‎آفرینی در مردم برای مصرف کالاهای ایرانی در سایه ارتقای کیفیت و قیمت مناسب نمود عملی پیدا می‌کند. درصد قابل توجهی از تجهیزات مورد نیاز در اجرای قراردادهای جدید نفتی باید از محل ساخت داخل تامین شود.

                                                                                                                                                     مجتبی کریمی-دکترای مهندسی نفت